Wpływ przewlekłego picia alkoholu na stan jamy ustnej

Dr n. med. Joanna Rudnicka
Specjalista Stomatologii Ogólnej I stopnia
Specjalista Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją

Wieloletnie, nieumiarkowane picie alkoholu skutkuje uszkodzeniami w całym organizmie, w tym w pierwszym odcinku przewodu pokarmowego, czyli w jamie ustnej. Zmiany patologiczne dotyczą uzębienia, przyzębia, języka i błony śluzowej jamy ustnej oraz gruczołów ślinowych.
U osób uzależnionych stwierdza się częste występowanie choroby próchnicowej, która nieleczona prowadzi do zmian zapalnych okolicy okołwierzchołkowej zębów oraz chemicznego uszkodzenia twardych tkanek zębów.
Występowanie tych zmian łączy się u alkoholików z niskim wskaźnikiem higieny jamy ustnej i leczenia próchnicy oraz jej następstw. Uzależnienie od alkoholu prowadzi często do uszkodzenia przyzębia, powstania kieszeni przyzębnych i utraty zębów w wyniku ich rozchwiania. Alkohol stanowi istotny czynnik ryzyka wystąpienia raka płaskonabłonkowego jamy ustnej, najczęściej rozwijającego się na bocznej powierzchni języka i na dnie jamy ustnej.

Stan uzębienia w chorobie alkoholowej

Badania kliniczne osób uzależnionych od alkoholu wykazały powszechną obecność próchnicy ze wszystkimi konsekwencjami tej choroby. Przyczyną występowania choroby próchnicowej jest zła higiena jamy ustnej oraz próchnicotwórcza dieta. Intensywny rozwój próchnicy u osób uzależnionych od alkoholu jest również efektem zmniejszonego wydzielania śliny i ograniczonego samooczyszczania jamy ustnej. Ślina bowiem neutralizuje kwaśny odczyn płytki bakteryjnej, a ze względu na swój skład działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie (lizozym, laktoferyna i immunoglobulina A). Zmniejszenie ilości śliny ogranicza więc jej rolę w zapobieganiu próchnicy. Powszechnie występująca u osób uzależnionych od alkoholu próchnica występuje równocześnie z niskim wskaźnikiem jej leczenia stanowiąc główną przyczynę utraty zębów. W konsekwencji próchnicy oraz utraty zębów dochodzi do niewystarczającego przeżuwania pokarmów i ich przetwarzania w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego, co może skutkować niedożywieniem. Utrata zębów jest zaliczana do następstw choroby alkoholowej. Leczenie próchnicy oraz uzupełnienie braków w uzębieniu jest konieczne. Pozytywny efekt leczenia stomatologicznego jest możliwy w sytuacji zaangażowania chorego w proces leczniczy, wdrożenia profilaktyki choroby próchnicowej, usunięcia jej przyczyn i kompleksowego leczenia stomatologicznego z protetycznym włącznie.
Występujące często u alkoholików wymioty, zjawisko refluksu oraz spożywanie kwaśnych napojów alkoholowych powodują chemiczne uszkodzenia zębów, czyli powstawanie niepróchnicowych ubytków w twardych tkankach zębów (erozje). Ubytki te przy braku prawidłowego postępowania leczniczego prowadzą do uszkodzenia miazgi zębów oraz jej stanów zapalnych wymagających często skomplikowanego i kosztownego leczenia stomatologicznego.

Stan przyzębia w chorobie alkoholowej

Przyzębie jest zespołem tkanek otaczających i unieruchamiających zęby. Choroba alkoholowa stanowi czynnik ryzyka chorób przyzębia, zębów i ich utraty. U osób uzależnionych od alkoholu stwierdzana jest często zła higiena jamy ustnej prowadząca do zalegania resztek pokarmowych, uszkodzenia płytki nazębnej i powstawania kamienia nazębnego. Pierwszymi objawami obecności stanu zapalnego są zaczerwienienie i krwawienie z dziąseł. Krwawienia z dziąseł mogą być również wynikiem niedoborów żywieniowych (niedobór witaminy K i C). Ostatecznie choroba przyzębia prowadzi do rozchwiania i utraty zębów.

Wpływ przewlekłego spożywania alkoholu na błonę śluzową jamy ustnej

Alkohol oddziałuje negatywnie na śluzówkę jamy ustnej: obniża produkcję śliny, która pełni ważną funkcję ochronną. Ślina oczyszcza zęby i jamę ustną zapobiegając rozwojowi bakterii i niszczy również obecne patogeny. Zawiera czynniki wzrostu wspomagające regenerację błony śluzowej i związki niezbędne dla remineralizacji szkliwa. W konsekwencji wysuszenia śluzówki może dochodzić do jej infekcji i powstawania stanów zapalnych. błony komórkowej. Działanie alkoholu może skutkować wystąpieniem procesu karcynogenezy nazywanej również kancerogenezą. Jest to długotrwały proces prowadzący do powstawania nowotworu w jamie ustnej. Alkohol jest czynnikiem ryzyka rozwoju raka płaskonabłonkowego jamy ustnej. Ryzyko to kilkunastokrotnie wzrasta przy współistniejącym uzależnieniu od tytoniu. Zmiany nowotworowe są umiejscowione najczęściej w dnie jamy ustnej oraz na bocznej powierzchni języka. Niektóre substancje smakowe i konserwanty zawarte w napojach alkoholowych działają toksycznie na błonę śluzową jamy ustnej. Alkohole wysokoprocentowe w większym stopniu są odpowiedzialne za powstanie i rozwój procesu nowotworowego. Do rozwoju nowotworów mogą również prowadzić niedobory żywieniowe, zaburzenia odporności, a także zła higiena jamy ustnej.

Wpływ przewlekłego spożywania alkoholu na gruczoły ślinowe

Zmiany w śliniankach zaliczamy do stomatologicznych konsekwencji czynnego uzależnienia od alkoholu. Terminem sialoza (sialosis) określa się obustronny, niebolesny, niezapalny i nienowotworowy obrzęk ślinianek. Występuje głównie w gruczołach przyusznych. Zmniejszone wydzielanie śliny w efekcie sialozy w przebiegu choroby alkoholowej prowadzi do zmniejszenia funkcji obronnej śliny. Skutkuje to rozwojem choroby próchnicowej i stanami zapalnymi błony śluzowej jamy ustnej (mucositis), do dysplazji nabłonka i występowania leukoplakii. Leukoplakia zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) to biała plama lub tarczka, klinicznie i histologicznie nie mogąca być scharakteryzowana jako żadne inne schorzenie Jest to najczęściej spotykany stan przedrakowy w jamie ustnej. Subiektywne objawy suchości jamy ustnej określa się mianem kserostomii. Kserostomia może być reakcją na stres, skutkiem ubocznym działania leków psychotropowych, nasennych i uspokajających. W przypadku występowania u pacjenta padaczki alkoholowej i nadciśnienia, wrażenie suchości w jamie ustnej mogą wzmagać także stosowane leki przeciwdrgawkowe i leki na nadciśnienie. Leki te po dłuższym, co najmniej 3-miesięcznym okresie przyjmowania mogą powodować przerost dziąseł.

Podsumowanie

Obserwowane procesy i stany patologiczne w jamie ustnej u osób uzależnionych od alkoholu wymagają całościowej i wzmożonej opieki stomatologicznej. Aby przywrócić prawidłowe funkcje układu stomatognatycznego wymagane są działania w zakresie profilaktyki próchnicy, leczenia stomatologicznego w zależności od indywidualnych potrzeb i wczesnej diagnostyki zmian na błonie śluzowej jamy ustnej. Prawidłowa opieka stomatologiczna i właściwa postawa chorego może powstrzymać wystąpienie i rozwój nieprawidłowości w obrębie jamy ustnej będących skutkiem choroby alkoholowej.

Jednak podstawą profilaktyki i leczenia wymienionych zmian patologicznych w jamie ustnej jest powstrzymanie się od spożywania alkoholu, abstynencja. Aby ją utrzymać pacjent powinien podjąć leczenie choroby alkoholowej.