Problemy alkoholowe u osób uzależnionych od opiatów

Wszystkie środki psychoaktywne oddziałują na przekaźnictwo nerwowe. Ich działanie nie jest ściśle ukierunkowane, angażują wiele neurotransmiterów z różnych obszarów mózgu, co wpływa na funkcjonowanie odpowiednich struktur mózgowych. Konsekwencją zażycia środków psychoaktywnych jest nadmierne pobudzenie systemu neuroprzekaźnictwa, powodujące zmiany nastroju, percepcji, doświadczania rzeczywistości (czasami zaburzeń myślenia) oraz zachowania. Efekt wywołany intoksykacją zależy od: sposobu przyjmowania środka, możliwości przełamania bariery krew-mózg, interakcji z receptorami znajdującymi się w mózgu.
Strukturami, w których zaburzenia neuroprzekaźnictwa stanowią podstawę efektu wywołanego zażywaniem substancji psychoaktywnych są przede wszystkim podwzgórze i układ limbiczny. Podwzgórze, za pośrednictwem połączeń z przysadką, reguluje funkcje gruczołów wydzielania wewnętrznego, a co za tym idzie czynności popędowe. Bierze udział w kontroli funkcji czuwania, uśmierzania bólu, a także w działaniach układu odpornościowego. W obszarze podwzgórza dominuje przekaźnictwo noradrenergiczne, choć występują także neurony dopaminergiczne, serotoninergiczne, reagujące na kwas gamma-aminomasłowy (GABA), występuje tu też duże stężenie neuropeptydów. Poszczególne neuroprzekaźniki oddziałują z odpowiednimi środkami psychoaktywnymi.
Główne systemy neuroprzekaźników w przypadku opiatów to opioidy endogenne i dopamina. W przypadku alkoholu główne systemy neuroprzekaźników to GABA, dopamina, noradrenalina, opioidy endogenne. Oba systemy neuroprzekaźników odpowiedzialnych za uzależnienie od opiatów są aktywowane również przez alkohol. Alkohol jednak w mniejszym stopniu wysyca receptory opioidowe, co powoduje, że dla osób używających obu substancji, prędzej czy później opiaty będą, pod względem doznawanej przyjemności, bardziej atrakcyjną substancją niż alkohol. Z kolei w związku z większymi konsekwencjami społecznymi używania opiatów, alkohol może stać się atrakcyjnym substytutem, gdyż powoduje on mniejszą degradację społeczną i pozwala na mniej problemowe funkcjonowanie społeczne.

Wśród osób uzależnionych od opiatów współwystępowanie problemów alkoholowych może przyjmować różnorakie formy.
Uzależnienie od alkoholu (F10.2) i uzależnienie od opiatów (F11.2)
Uzależnienie mieszane (F19.2), gdzie wśród przynajmniej trzech substancji psychoaktywny występuje alkohol i opiaty
Spożywanie alkoholu przez osoby uzależnione od opiatów i nie uzależnione od alkoholu w trakcie abstynencji opiatowej.
Spożywanie alkoholu przez osoby uzależnione od opiatów w trakcie leczenia substytucyjnego (metadon, bunandol).

W przypadku uzależnienia zarówno od alkoholu jak i od opiatów wyróżnić można trzy grupy pacjentów:
Osoby, które najpierw uzależniły się od opiatów, a później od alkoholu.
Osoby, które najpierw uzależniły się od alkoholu, a dopiero później od opiatów.
Osoby uzależnione mieszanie, używające kilku substancji psychoaktywnych, u których trudno wskazać od której substancji uzależniły się wcześniej.
Osoby uzależnione pierwotnie od opiatów (najczęściej w okresie dorastania) wtórnie zaś od alkoholu mają za sobą z reguły długi okres zażywania substancji psychoaktywnych i nie posiadają najczęściej prawie żadnych trzeźwych doświadczeń życiowych. Dotyczy to także osób, u których uzależnienie od opiatów i alkoholu wytworzyło się w tym samym czasie. Wymagają oni długotrwałych programów terapeutycznych, uwzględniających naukę elementarnych umiejętności społecznych. Wyjątek mogą stanowić osoby uzależnione od opiatów, które po leczeniu utrzymywały długą abstynencję, a uzależnienie od alkoholu nastąpiło wiele lat później. Wobec takich osób stosuje się takie same metody jak wobec uzależnionych tylko od alkoholu.
W przypadku osób, które pierwotnie uzależniły się od alkoholu, a w późniejszym czasie doszło do uzależnienia od opiatów, a uzależnienie wytworzyło się w wieku dorosłym, oddziaływanie terapeutyczne jest zbliżone do oddziaływania na pacjentów uzależnionych od alkoholu. Często mają oni doświadczenia dorosłego życia sprzed uzależnienia, na trzeźwo, gdzie następował rozwój społeczny i osobowościowy. Osoby rozpoczynające leczenie posiadają więc zasoby, do których można odwoływać się w trakcie terapii, w odróżnieniu od osób, które uzależniły się w okresie dojrzewania, u których takie zasoby jest trudniej odnaleźć, zatrzymany został również wcześnie rozwój społeczno – osobowościowy.
Osoby uzależnione mieszanie oprócz opiatów i alkoholu używają także innych środków psychoaktywnych. Ze względu na to występują u nich często dodatkowo zaburzenia psychiczne. Osoby te wymagają długotrwałej terapii.
Charakterystyczne dla osób uzależnionych zarówno od opiatów jak i od alkoholu jest to, że trudniej jest im zauważyć szkody wynikające z picia alkoholu niż te wynikające z używania narkotyków. Trudniej jest też im uznać brak możliwości kontrolowania picia. Przyczyny tego stanu rzeczy mogą być różnorakie. Zazwyczaj konsekwencje używania opiatów są dużo bardziej negatywne i oczywiste, w odróżnieniu od konsekwencji picia alkoholu, które są mniej dotkliwe i bywają przez to bagatelizowane. System iluzji i zaprzeczania w przypadku osób nieuzależnionych od alkoholu jest często silniejszy i trudniejszy do rozbrojenia w porównaniu z mechanizmem obron przy uzależnieniu od opiatów. Mechanizmy związane z uzależnieniem od alkoholu są wspierane przez społeczne przekonania i akceptację spożywania alkoholu. Obrony te są często silniejsze i trudniejsze do uświadomienia niż u osób uzależnionych tylko od alkoholu. Osoby uzależnione od opiatów często pochodzą z rodzin z problemem alkoholowym, co również może utrudniać prace terapeutyczną w obszarze uzależnienia od alkoholu.
W przypadku osób uzależnionych od opiatów, które są w trakcie abstynencji narkotykowej, pijących alkohol, ale nie uzależnionych od niego, spożywanie alkoholu wiąże się z różnymi zagrożeniami. Picie alkoholu może być sposobem nałogowego radzenia sobie z emocjami w przypadku trudności i stresów, co podtrzymuje stare nałogowe schematy funkcjonowania. Osoby te nie mają możliwości trenowania nowych umiejętności i uczenia się konstruktywnego radzenia sobie z emocjami. Może to przyczynić się do powrotu do brania narkotyków. Z uwagi na to, że alkohol pobudza receptory opioidowe, spożywanie go może przyczyniać się do wyzwalania głodu narkotykowego. Osoby uzależnione od opiatów mają psychologiczne mechanizmy uzależnień takie same jak w przypadku uzależnienia od alkoholu. Pijąc alkohol narażają się one na duże prawdopodobieństwo uzależnienia się od niego.

Główną przyczyną picia alkoholu u osób leczonych metodą substytucyjną jest chęć uzyskania euforii, której nie osiąga się przyjmując metadon. W programach metadonowych najczęściej brak jest oddziaływań psychoterapeutycznych, więc osoby te nie nabywają umiejętności społecznych i nie potrafią radzić sobie konstruktywnie ze stresem i sytuacjami go wywołującymi. Często wraz ze stopniowym zmniejszaniem dawki metadonu wzrasta spożycie alkoholu. Badanie 70 osób leczonych przez rok w programie metadonowym w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie w latach 1992-1998 wykazało zwiększenie się spożycia alkoholu u osób uczestniczącym w tym leczeniu. W teście AUDIT liczba pacjentów, których wyniki wskazywały podejrzenie uzależnienia od alkoholu zwiększyła się z 1,4% do 43% (p<0,001). Pacjenci pili alkohol częściej i w większych ilościach niż przed podjęciem leczenia substytucyjnego, w tym częściej wypijali ponad 6 standardowych porcji alkoholu.

Zjawisko występowania problemów alkoholowych u osób uzależnionych od opiatów jest dość powszechne. Duży wpływ na ten fakt miał system leczenia osób uzależnionych od opiatów funkcjonujący w Polsce długie lata, w którym nie zwracano uwagi na zagrożenia płynące ze spożywania alkoholu u tych osób. Nie diagnozowano osób uzależnionych od opiatów pod kątem uzależnienia do alkoholu i nie stosowano żadnych oddziaływań terapeutycznych w tym kierunku. W ostatnich latach nastąpiła duża zmiana w podejściu do leczenia osób uzależnionych od narkotyków. Coraz powszechniejsze są programy leczenia oparte na abstynencji od wszystkich substancji psychoaktywnych. Dotyczy to zarówno osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków, jak i osób uzależnionych od narkotyków, u których nie występuje uzależnienie alkoholowe. Rozwija się też ruch Anonimowych Narkomanów oparty na 12 Krokach i wzorowany na wspólnocie Anonimowych Alkoholików. Obowiązuje tam również zasada pełnej abstynencji.

Artur Mydlarz – psycholog i psychoterapeuta , specjalista psychoterapii uzależnień

Bibliografia:
Kostowski, W. (2005). Neurofizjologiczne mechanizmy uzależnień: znaczenie zachowań impulsywnych. Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii (s.93-102).
Richard, D. (1999). Narkotyki. Katowice: Wydawnictwo Książnica.
Seligmann, M., Walker, E., Rosenhan, D. (2003). Psychopatologia. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Baran-Furga, H. (2001). Picie alkoholu przez pacjentów uzależnionych od opiatów leczonych substytucyjnie metadonem. Warszawa: IPiN.

Problemy alkoholowe u osób uzależnionych od opiatów

Zobacz także

Aktualności